Wat is biomassa en hoe duurzaam is het?

Biomassa is de grootste bron van duurzame energie in Nederland. Meer dan de helft van de duurzame energie die in ons land geproduceerd wordt, komt van biomassa. Het energieverbruik uit deze bron is in 2020 met 10 procent toegenomen. Deze stijging is grotendeels te danken aan de hogere inzet van biomassa in kolencentrales.  Wat is biomassa en hoe duurzaam is het?

• Wat is biomassa of bio-energie?
• Biomassa duurzaam of niet
• CO2-neutrale energiebron?
• Beschikbaarheid biomassa
• Grootschalige boskap
• Minder biomassa voor warmte en elektriciteit
• Subsidie biomassa: biomassa in de ban?
  
  

Wat is biomassa of bio-energie? 

Biomassa bestaat uit organische materialen, zoals mest, snoeiafval, gft-afval, hout, plantaardige olie en speciaal hiervoor verbouwde gewassen. Energie uit biomassa wordt opgewekt door verbranding. Vaak moet de biomassa eerst vergast of vergist worden tot een biobrandstof. Energie uit biomassa wordt ook wel bio-energie genoemd. De Sociaal Economische Raad (SER) gebruikt het begrip ‘biogrondstoffen’ omdat het naar eigen zeggen beter de diversiteit en de waarde van diverse stromen van biomassa weergeeft.   

Bio-energie heeft een fors aandeel in de in Nederland verbruikte duurzame energie. Veel groter dan bijvoorbeeld windenergie, zonne-energie en waterkracht. Volgens het CBS is biomassa met 54% de grootste bron van hernieuwbare energie. Het energieverbruik uit deze bron is in 2020 met 10 procent toegenomen. Deze stijging is grotendeels te danken aan de hogere inzet van biomassa in kolencentrales.  In 2021 kwam circa 6,5% van de NL finale energie uit biomassa, de helft van alle hernieuwbare energie in NL. Zo blijkt uit onderstaande grafiek van Martien Visser.

Zie voor actuele cijfers over hernieuwbare energie per dag, maand of jaar: Energieopwek.nl.

Biomassa duurzaam of niet 

Duurzame energie is energie van een bron die niet op raakt. Het wordt ook wel hernieuwbare energie genoemd. De zon en wind raken niet op en zijn daarom duurzaam. Biomassa wordt als duurzaam gezien omdat de organische materialen continu blijven aangroeien. Met andere woorden: het raakt niet op, want het kan weer aangroeien. Bij die groei wordt kooldioxide (CO2) uit de lucht gehaald: planten leggen koolstof vast in hun weefsels en maken zuurstof. Toch zijn de meningen sterk verdeeld over de duurzaamheid van biomassa. De discussie gaat vooral over het verbranden van hout bij de productie van warmte en elektriciteit. Voor- en tegenstanders bestoken elkaar met argumenten over kaalslag van bossen, luchtkwaliteit en wel of geen klimaatwinst. Wat is het klimaateffect van biomassa en de schade aan de natuur? En hoe zit het met de betrouwbaarheid van duurzaamheidsregels?

CO2-neutrale energiebron?

Bij de verbranding van biomassa komt CO2 vrij. Dit gebeurt ook bij aardgas, olie en kolen. Echter, bij het verbranden van hout komt in één keer alle CO2 vrij die in tientallen jaren is vastgelegd. Zelfs meer dan bij de verbranding van steenkool voor dezelfde hoeveelheid energie. 

Het vastleggen van de vrijgekomen CO2 bij verbranding in nieuwe planten en bomen, kost tijd. In de tussentijd blijft de vrijgekomen CO2 in de lucht en kan het toch een klimaateffect hebben. Een flink deel van de discussie rond biomassa draait om deze kwestie. Verder kan biomassa een klimaateffect hebben wanneer er door oogst van biomassa ontbossing optreedt, wat ook tot CO2-uitstoot leidt.

Naast de CO2 na verbranding, is er ook sprake van CO2-uitstoot tijdens de productie en winning van biomassa. Er komt bijvoorbeeld CO2 vrij door gebruik van (vaak fossiele) energiebronnen; vrachtwagens moeten rijden voor de vervoer, machines zijn nodig voor landbouw of houtoogst, enzovoorts.

Beschikbaarheid biomassa 

Er wordt verschillend gedacht over de vraag of er genoeg duurzame biomassa beschikbaar is om aan de toenemende vraag te voldoen. Energiebedrijven in Nederland importeren biomassa van hout uit bossen in Europa en andere werelddelen, met name Noord-Amerika. De overheid heeft met de bedrijven afspraken gemaakt over de duurzaamheidscriteria waaraan de houtbrandstof moet voldoen. Maar milieuorganisaties wijzen op de risico's voor het klimaat en ecosystemen als er op steeds grotere schaal hout verbrand wordt om energie te produceren. 

Grootschalige boskap

De discussie gaat de laatste tijd vooral over het verbranden van hout bij de productie van warmte en elektriciteit. Er gaan geluiden op dat er grootschalige boskap plaatsvindt en dat die bomen vervolgens via vervuilende dieselschepen naar Europa worden getransporteerd om hier te worden verbrand voor energieproductie. Hierdoor ontstaat onnodige ontbossing, wat ook weer consequenties heeft voor het klimaat. Die grote bomen nemen ook nog eens veel meer CO2 op dan jonge aangeplante bomen. En het duurt dus tientallen jaren voordat die bomen weer volgroeid zijn. 

Minder biomassa voor warmte en elektriciteit

'De inzet van biomassa voor de opwekking van energie voor gebouwen moet worden afgebouwd. Want het zal steeds meer nodig zijn in de chemie en voor het maken van materialen.' Dat is de belangrijkste conclusie van het SER-advies (juli 2020). Ook stelt de SER voor om het niet langer over biomassa te hebben maar over biogrondstoffen, omdat dat de lading beter dekt.

De SER wil vooral dat zogenoemde laagwaardige inzet van biomassa wordt teruggeschroefd, omdat de voordelen onvoldoende opwegen tegen de nadelen. Voor stroomopwekking zijn bijvoorbeeld voldoende alternatieven, aldus de SER. In sectoren waar op korte termijn weinig alternatieve, duurzamere technologieën beschikbaar zijn, kan biomassa wel een rol spelen. Zoals voor zwaar wegtransport en lucht- en scheepvaart. De toekomst ligt bij meer hoogwaardige inzet van biogrondstoffen als grondstof voor de chemie en materialen. Dat kan komen uit gewassen, algen, bomen en planten en dierlijke producten. In de chemie kunnen ze deels olie en gas als grondstof vervangen. Daarmee kunnen bijvoorbeeld bioplastics of biobeton gemaakt worden.

Subsidie biomassa: biomassa in de ban?

De overheid heeft de afgelopen jaren miljarden euro’s uitgegeven aan subsidies voor de ontwikkeling van biomassacentrales. Momenteel staat de voortzetting van deze subsidies ter discussie. Het kabinet wil een breed gedragen duurzaamheidskader biomassa opstellen en heeft aan de Sociaal Economische Raad (SER) om advies gevraagd. Als het afbouwen van subsidies sneller gaat dan bedrijven hebben voorzien, moet de overheid werkgevers compenseren, vindt de SER. Anders zou sprake zijn van een onbetrouwbare overheid.

Tijdelijk geen nieuwe subsidie voor biomassa

In juni 2021 zet het demissionaire kabinet de eerste stap naar het beëindigen van houtverbranding als 'klimaatneutrale energiebron'. Voorlopig wordt er  tijdelijk geen subsidie meer toegezegd voor nieuwe biomassaprojecten. Het blijft onzeker of dit besluit het definitieve adios inluidt voor biomassa of dat een nieuwe regering per 2022 de portemonnee weer opentrekt, schrijft de Telegraaf op 10 juni. "Verbranding van houtige biomassa geldt als grootste splijtzwam uit het Klimaatakkoord van Ed Nijpels. Volgens Brusselse regels is de grondstof ’klimaatneutraal’, maar activisten en wetenschappers betitelen dat als blunder. Kaalkap om bomen op te stoken schaadt immers biodiversiteit, luchtkwaliteit én klimaat. In Nederland is inmiddels 10 miljard euro subsidie toegezegd voor ruim 350 biomassa-projecten."