Waar komt ons gas vandaan? Hoe afhankelijk is NL van Russisch gas?

Een warm, behaaglijk huis. ’s Avonds eten koken en ’s ochtend of na het sporten even lekker douchen. Warm water, de verwarming en koken: veel huishoudens zijn daarvoor nog afhankelijk van gas. Maar waar komt ons gas vandaan? Alleen uit het buitenland? Toch nog uit Groningen? Wat zijn de alternatieven en hoeveel gas verbruiken we?

• Hoeveel gas verbruikt Nederland?
• Uit welke landen komt ons gas?
• Gebruik van Russisch gas
• Komen we zonder gas te zitten?
• Afbouw gaswinning naar nul
• Beëindiging gaswinning Groningenveld
• Groene oplossingen
• En de energierekening?

Hoeveel gas verbruikt Nederland?

Nederlandse huishoudens gebruiken maar een bescheiden deel van al het gas dat in Nederland wordt verbruikt. Grootverbruikers van gas zijn vooral de industrie en energiecentrales. Tot voor kort was Nederland een exportland op het gebied van gas. In 2015 hadden we nog een productie-overschot dat vervolgens werd geëxporteerd. Er kwam een heleboel gas uit de gasvelden die onder Groningen liggen en dit gas gebruikten we in Nederland zelf, maar exporteerden we ook. Daar is de afgelopen jaren verandering in gekomen door het steeds verder dichtdraaien van de gaskraan in Groningen. Sinds 1 oktober 2023 wordt er in Groningen helemaal geen gas meer gewonnen. En op 16 april 2024  heeft de Eerste Kamer met een royale meerderheid voor het sluiten van de Groninger gasvelden gestemd. Na 61 jaar komt hiermee een einde aan de gaswinning in Groningen. Inmiddels importeren we als land meer dan dat we exporteren. Onderaan de streep is Nederland daardoor een importland geworden.

In 2023 werd er in totaal 30 miljard kuub gas gebruikt. Dat is 5 procent minder dan in 2022. Toen lag het gasverbruik zelfs een kwart lager dan het jaar ervoor. Huishoudens verbruikten afgelopen jaar 11 procent minder aardgas in 2023. Er werd in 2023 meer LNG en minder gasvormig aardgas gebruikt. 

(Bron: CBS, klik om te vergroten)

Uit welke landen komt ons gas? 

De toevoer van Russisch gas via een pijpleiding viel na de inval in Oekraïne weg. Zonder gas uit Groningen is Nederland voor zo'n 75 procent afhankelijk van Noors gas via een pijpleiding en LNG(vloeibaar gas) dat wordt aangevoerd via schepen. Het inkopen van gas is een Europese kwestie. Er is namelijk één Europese gasmarkt. Pijpleidingen zijn op elkaar aangesloten en landen binnen de EU kopen gezamenlijk in. Binnen deze gasmarkt kunnen landen zelf contracten afsluiten. Het aardgas in Europa komt grotendeels uit Noorwegen, de VS (LNG)  en het Midden-Oosten (LNG). De invoer van vloeibaar aardgas (LNG) via tankerschepen steeg in 2023 met eenderde en daarmee vormde LNG bijna de helft van de totale invoer (bijna 45%).

(Bron: CBS, klik om te vergroten)

Gebruik van Russisch gas

Rusland had een marktaandeel van z’n 25% op de Europese gasmarkt. Ofwel: 25% van al het gas in Europa kwam uit Rusland. In Rusland draait de export voor een heel groot deel op energie, zowel gas als olie. Het gas komt op verschillende manieren naar Europa. De bekendste pijplijnen zijn de Nord Stream 1-gaspijplijn en de veelbesproken Nord Stream 2-pijplijn. Door de oorlog tussen Rusland en Oekraïne is besloten dat er geen gas door deze pijpleidingen mag lopen, als sanctie voor Rusland voor het binnenvallen van Oekraïne. Rusland levert steeds minder gas via de pijpleidingen. In 2021 kwam 24% van ons gas uit Rusland, in 2023 was dat nog 9%. In 2027 wil Europa helemaal onafhankelijk zijn van Russisch gas.

Impact op Nederland

Tot een paar jaar geleden produceerde Nederland gas en bracht dit op de markt. Maar in 2018 importeerde Nederland voor het eerst meer gas dan het exporteerde. Momenteel is Nederland voor 75% van haar gasgebruik afhankelijk van import. Met de sluiting van het Groningenveld en afnemende binnenlandse productie wordt deze afhankelijkheid nog groter.

Gasunie waarschuwt voor gastekorten als de overheid geen maatregelen neemt. Krijgen we koude winters, dan zouden de gasopslagen na de winter relatief leeg kunnen zijn. Dan bestaat de kans dat het de zomer daarop niet lukt om de opslagen weer voldoende te vullen. In een adviesrapport stelt de Gasunie diverse maatregelen voor. Bijvoorbeeld te beginnen met de aanleg van een noodvoorraad.

Komen we zonder gas te zitten?

Vloeibaar gas, ‘liquified natural gas’ (LNG), wordt tot -162 °C gekoeld en neemt relatief weinig ruimte in. Daarom is het gemakkelijk te vervoeren. LNG wordt verwerkt in een speciale terminal en kan, na een bewerking, de pijpleidingen in. Met de hoeveelheid LNG van één tanker kunnen zo’n 100.000 huishoudens een jaar vooruit. ‘De import van LNG geeft ons ademruimte’, legt Ben Woldring uit, ‘maar het nadeel van LNG is dat het relatief duur is en dus niet zorgt voor een daling van de gasprijs.’ De gasopslagen in Nederland waren voor het aanbreken van de winter van 2023/2024 al volledig gevuld. De wereldwijde vraag naar LNG is voorlopig echter nog hoger dan het aanbod, waardoor leveringszekerheid niet langer vanzelfsprekend is.

Afbouw gaswinning naar nul

Sinds 1 oktober 2022 staat het Groningenveld op de waakvlam. Dat betekent dat er een minimale hoeveelheid gas wordt gewonnen; 2,8 miljard kubieke meter gas voor gasjaar 2022-2023. Dat heeft staatssecretaris Vijlbrief (Mijnbouw) besloten. De waakvlam is de minimale hoeveelheid gas die wordt gewonnen om de bestaande locaties en infrastructuur draaiende te houden. Als het minder zou worden, dan kan de put waaruit het gas stroomt niet open blijven. Op deze manier is het Groningenveld een reservemiddel voor uitzonderlijke situaties, zoals bij zeer koude omstandigheden en technische storingen. 

Het kabinet heeft besloten om de gaswinning per 1 oktober 2023 te beëindigen. Alleen in zeer bijzondere situaties kan het nog nodig zijn om in beperkte mate een korte periode gas te winnen. Het gaat daarbij om winning op een laag niveau als bij zeer strenge kou een belangrijke andere bron, zoals de gasopslag Norg, zou uitvallen.

Op 8 januari 2024 werd op twee locaties in het Groningenveld weer een klein beetje gas gewonnen, zodat ze 'stand-by' stonden voor het geval er wat zou gebeuren met bijvoorbeeld de gasopslagen. De productielocaties werden op het zogenoemde waakvlamniveau gezet, omdat er op 9 januari een gemiddelde temperatuur van lager dan -6,5 graden Celsius werd verwacht. De winning was minimaal. Op 10 januari is de waakvlam alweer gedoofd.

Om de sluiting van het Groningenveld op een veilige manier mogelijk te maken, heeft het kabinet onder meer de volgende maatregelen genomen:

• De gasopslag bij Grijpskerk wordt sinds april 2022 gevuld met hetzelfde soort gas als in het Groningenveld. Zo neemt deze opslag de reserverol van het Groningenveld over.
• De gasopslag in Norg wordt minimaal tot de vulgraad gevuld die de Europese Unie voorstelt. Voor de winter van 2023/2024 is dit minimaal 90%.

Beëindiging gaswinning Groningenveld

De Eerste Kamer heeft op 16 april 2024 met een royale meerderheid voor het sluiten van de Groninger gasvelden gestemd. Na 61 jaar komt er echt een einde aan de gaswinning in Groningen. Moties om de sluiting van de aardgasputten in Groningen nog niet onomkeerbaar te maken zijn verworpen. De putten gaan definitief dicht met beton.

De sluiting komt op het moment dat er in de wereld grote spanningen zijn. Daarom zijn sommigen niet zo blij met dit definitieve besluit. Meerdere partijen wezen op de zorgen over leveringszekerheid en betaalbaarheid van gas vanwege de oorlogen en koude winters. Zo vroeg de Eerste Kamer om toezeggingen voor meer vergunningen voor de terminal in Eemshaven voor vloeibaar gas. In de Tweede Kamer werd een voorstel aangenomen dat het kabinet verplicht een jaarlijks te behalen vulgraad voor de gasopslagen vast te stellen. Verder nam de Tweede Kamer een voorstel aan dat het kabinet oproept snel meer gas op de Noordzee te gaan winnen.

Volgens energiedeskundige Jilles van den Beukel heeft een achter de hand houden van Groningen gas geen nadelen en kan in deze onzekere wereld met geopolitieke spanningen van grote waarde zijn. 'Hoe emoties het winnen van de ratio kan mij niet anders dan droevig stemmen'. 

Groene oplossingen

Om minder afhankelijk te zijn van (Russisch) gas wil de Europese commissie nu sneller overstappen op duurzame energie. Dat was al de bedoeling, vanwege de doelen rond hernieuwbare energie in 2030, maar van Europa mag het nog een paar stappen sneller gaan. Naast het inkopen van LNG kijkt Europa nu ook naar de import van biogas en waterstof. En er komt minder bureaucratische rompslomp voor het aanvragen van vergunningen voor windparken, waardoor de productie van windenergie omhoog kan. Op termijn, dus binnen enkele jaren, zou dit evenveel energie moeten opleveren als het gas dat Rusland Europa jaarlijks levert.

En de energierekening?

U merkt nog niet zo veel van de hoge energietarieven als u  op dit moment een energiecontract heeft met vaste energietarieven, vastgelegd voor een aantal jaar. Maar loopt uw contract binnenkort af of heeft u een energiecontract met variabele tarieven? Dan merkt u al snel dat uw energierekening omhooggaat. Natuurlijk kan de thermostaat een graadje terug en is vijf minuten douchen wel genoeg. Maar als u uw energierekening langdurig naar beneden wilt brengen, haal dan uw woning stap voor stap van het gas.

Kies bijvoorbeeld in eerste instantie voor een hybride warmtepomp. Deze plaatst u naast uw cv-ketel. De warmtepomp haalt warmte uit de buitenlucht en heeft een hoog rendement, van ongeveer 500%. Zo lang het niet vriest, is een hybride warmtepomp een goede, en zuinige manier om uw huis te verwarmen. Daalt de temperatuur onder het vriespunt of is er veel heet water nodig, dan springt de hr-ketel bij. Een hybride warmtepomp is een goede oplossing als uw huis niet klaar is voor een volledige warmtepomp (een all electric warmtepomp): u vermindert uw gasverbruik met 70%. Ook zelf groene stroom opwekken? Bekijk of zonnepanelen kopen iets voor u is.