Waar komt ons gas vandaan? Hoe afhankelijk is NL van Russisch gas?

Een warm, behaaglijk huis. ’s Avonds eten koken en ’s ochtend of na het sporten even lekker douchen. Warm water, de verwarming en koken: veel huishoudens zijn daarvoor nog afhankelijk van gas. Maar waar komt ons gas vandaan? Alleen uit het buitenland? Toch nog uit Groningen? En wat zijn de alternatieven?

• Uit welke landen komt ons gas?
• Gebruik van Russisch gas
• Komen we zonder gas te zitten?
• Het gas van de toekomst
• Afbouw gaswinning naar nul
• Groene oplossingen
• En de energierekening?

Uit welke landen komt ons gas? 

Nederlandse huishoudens gebruiken maar een bescheiden deel van al het gas dat in Nederland wordt verbruikt. Grootverbruikers van gas zijn vooral de industrie en energiecentrales. Tot voor kort was Nederland een exportland op het gebied van gas. In 2015 hadden we nog een productie-overschot dat vervolgens werd geëxporteerd. Er kwam een heleboel gas uit de gasvelden die onder Groningen liggen en dit gas gebruikten we in Nederland zelf, maar exporteerden we ook. Daar is de afgelopen jaren verandering in gekomen door het steeds verder dichtdraaien van de gaskraan in Groningen. Per 1 oktober 2023 wordt er in Groningen helemaal geen gas meer gewonnen. Inmiddels importeren we als land meer dan dat we exporteren. Onderaan de streep is Nederland daardoor een importland geworden.

In het eerste halfjaar van 2023 werd er 15,7 miljard kuub gas gebruikt, 10 procent minder dan in het eerste halfjaar van 2022. 

Het inkopen van gas is een Europese kwestie. Er is namelijk één Europese gasmarkt. Pijpleidingen zijn op elkaar aangesloten en landen binnen de EU kopen gezamenlijk in. Binnen deze gasmarkt kunnen landen zelf contracten afsluiten. Het aardgas in Europa komt grotendeels uit Rusland (25%), Noorwegen (25%) en het Midden-Oosten (11%).

Gebruik van Russisch gas

Rusland heeft een marktaandeel van z’n 25% op de Europese gasmarkt. Ofwel: 25% van al het gas in Europa komt uit Rusland. In Rusland draait de export voor een heel groot deel op energie, zowel gas als olie. Het gas komt op verschillende manieren naar Europa. De bekendste pijplijnen zijn de Nord Stream 1-gaspijplijn en de veelbesproken Nord Stream 2-pijplijn. Door de oorlog tussen Rusland en Oekraïne is besloten dat er voorlopig geen gas door de Nord Stream 2 mag lopen, als sanctie voor Rusland voor het binnenvallen van Oekraïne. Maar ook de levering van gas door de Nord Stream 1 ligt onder vuur.  

Op 26 april stopte Rusland met de toelevering van gas naar Polen en Bulgarije. Volgens het Russische gasbedrijf Gazprom weigeren Polen en Bulgarije in Russische roebels te betalen en is het daarmee gerechtvaardigd om geen gas meer te leveren. Ook andere landen kunnen worden afgesloten, waarschuwt Rusland. De Nederlandse situatie is echter anders dan in Polen en Bulgarije, waar staatsbedrijven de contracten met Rusland hebben afgesloten. In Nederland hebben private bedrijven contracten met bedrijven gelieerd aan het Russische Gazprom. Zo neemt Eneco 15 procent van zijn gas af van het Duitse Wingas, gelieerd aan Gazprom (bron: NOS).

Impact op Nederland

Tot een paar jaar geleden produceerde Nederland gas en bracht dit op de markt. Maar in 2018 importeerde Nederland voor het eerst meer gas dan het exporteerde. Hoewel Nederland relatief weinig Russisch gas importeert, is ons land er wel van afhankelijk. Vanwege die Europese gasmarkt, want het gas stroomt tussen de verschillende Europese landen door de pijpleidingen en kent min of meer gelijke prijzen.

Komen we zonder gas te zitten?

‘Er is vloeibaar gas ingekocht vanuit de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Australië en het Midden-Oosten, waardoor we voorlopig voldoende gasvoorraad hebben’, vertelde directeur Ben Woldring van Gaslicht.com vorig jaar. Het vloeibare gas ‘liquified natural gas’ (LNG) wordt tot -162 °C gekoeld en neemt relatief weinig ruimte in. Daarom is het gemakkelijk te vervoeren. Begin 2022 kwamen tankers vol LNG naar de havens van Rotterdam. Daar wordt het verwerkt in een speciale terminal en kan het, na een bewerking, de pijpleidingen in. Met de hoeveelheid LNG van één tanker kunnen zo’n 100.000 huishoudens een jaar vooruit. ‘De import van LNG geeft ons ademruimte’, legt Woldring uit, ‘maar het nadeel van LNG is dat het relatief duur is en dus niet zorgt voor een daling van de gasprijs. We blijven zitten met een krapte op de gasmarkt.’ Volgens energie-analist Jilles van den Beukel ontstaat het echte probleem als er helemaal geen gas komt en we de gasvoorraden voor de volgende winter nog moeten vullen. 

Als Poetin de kraan dichtdraait, treedt het zogeheten Haagse Bescherm- en Herstelplan voor gas in werking. Dat telt elf stappen, oplopend in ernst. Naast de lopende besparingsoproep voor energie wordt uiteindelijk de industrie tijdelijk afgeschakeld. Alles om consumenten en bijvoorbeeld ziekenhuizen en zorginstellingen te ontzien.

Het gas van de toekomst

Waar komt ons gas vandaan in de komende jaren? Als Rusland zich houdt aan de contracten die er nu liggen, en dus ongeveer dezelfde hoeveelheid gas blijft leveren als nu, hoeft er geen enorm probleem te ontstaan. Maar dan moeten Nederland en Europa wel LNG kunnen blijven inkopen en kijken naar andere manieren van gas- en energieproductie. Het is de bedoeling dat de gaskraan in Groningen op 1 oktober 2023 helemaal dichtgaat. Komend gasjaar kan er alleen in zeer uitzonderlijke situaties in beperkte mate gas gewonnen worden. Bijvoorbeeld in het geval van een zeer strenge winter of bij internationale ontwikkelingen. En dat zal bijvoorbeeld alleen bij een situatie zijn waarin patiënten in ziekenhuizen of cliënten in bejaardentehuizen in de kou komen te liggen.

Afbouw gaswinning naar nul

Vanaf 1 oktober 2022 staat het Groningenveld op de waakvlam. Dat betekent dat er een minimale hoeveelheid gas wordt gewonnen; 2,8 miljard kubieke meter gas voor gasjaar 2022-2023. Dat heeft staatssecretaris Vijlbrief (Mijnbouw) besloten. De waakvlam is de minimale hoeveelheid gas die wordt gewonnen om de bestaande locaties en infrastructuur draaiende te houden. Als het minder zou worden, dan kan de put waaruit het gas stroomt niet open blijven. Op deze manier is het Groningenveld een reservemiddel voor uitzonderlijke situaties, zoals bij zeer koude omstandigheden en technische storingen. Als de geopolitieke situatie het toelaat, wil het kabinet de gaswinning uit het Groningenveld stoppen op 1 oktober 2023.

Om de sluiting van het Groningenveld op een veilige manier mogelijk te maken, neemt het kabinet onder meer de volgende maatregelen:

• De gasopslag bij Grijpskerk wordt sinds april 2022 gevuld met hetzelfde soort gas als in het Groningenveld. Zo neemt deze opslag de reserverol van het Groningenveld over.
• De gasopslag in Norg wordt minimaal tot de vulgraad gevuld die de Europese Unie voorstelt. Voor de winter van 2022/2023 was dit minimaal 80%.

Groene oplossingen

Om minder afhankelijk te zijn van (Russisch) gas wil de Europese commissie nu sneller overstappen op duurzame energie. Dat was al de bedoeling, vanwege de doelen rond hernieuwbare energie in 2030, maar van Europa mag het nog een paar stappen sneller gaan. Naast het inkopen van LNG kijkt Europa nu ook naar de import van biogas en waterstof. En er komt minder bureaucratische rompslomp voor het aanvragen van vergunningen voor windparken, waardoor de productie van windenergie omhoog kan. Op termijn, dus binnen enkele jaren, zou dit evenveel energie moeten opleveren als het gas dat Rusland Europa jaarlijks levert.

En de energierekening?

U merkt nog niet zo veel van de stijgende energietarieven als u op dit moment een energiecontract heeft met vaste energietarieven, vastgelegd voor een aantal jaar. Maar loopt uw contract binnenkort af of heeft u een energiecontract met variabele tarieven? Dan merkt u al snel dat uw energierekening omhoog gaat. Natuurlijk kan de thermostaat een graadje terug en is vijf minuten douchen wel genoeg. Maar als u uw energierekening langdurig naar beneden wilt brengen, haal dan uw woning stap voor stap van het gas.

Kies bijvoorbeeld in eerste instantie voor een hybride warmtepomp. Deze plaatst u naast uw cv-ketel. De warmtepomp haalt warmte uit de buitenlucht en heeft een hoog rendement, van ongeveer 500%. Zo lang het niet vriest, is een hybride warmtepomp een goede, en zuinige manier om uw huis te verwarmen. Daalt de temperatuur onder het vriespunt of is er veel heet water nodig, dan springt de hr-ketel bij. Een hybride warmtepomp is een goede oplossing als uw huis niet klaar is voor een volledige warmtepomp (een all electric warmtepomp): u vermindert uw gasverbruik met 70%. Ook zelf groene stroom opwekken? Bekijk of zonnepanelen kopen iets voor u is.